سوختگی یک نوع آسیب تروماتیک است که ناشی از تأثیر انرژیهای حرارتی، الکتریکی، الکترومغناطیسی یا شیمیایی روی بدن ایجاد میشود. شعله مستقیم آتش به عنوان عامل اصلی سوختگی در بزرگسالان شناخته شده است، در حالی که سوختگی در کودکان بیشتر به دلیل ناشی شدن از ریختن آب جوش بر روی پوست رخ میدهد. هم سالخوردگان و هم کودکان کوچک در مقایسه با افراد دیگر بیشتر در معرض خطر سوختگی قرار دارند.
انواع سوختگی
سوختگی معمولاً ناشی از انتقال انرژی به بدن است. سوختگیها انواع مختلفی دارند که ناشی از تماس با مواد شیمیایی یا انرژیهای حرارتی، الکتریکی یا رادیواکتیو میباشند:
- سوختگیهای حرارتی: عبارتند از سوختگیهای ناشی از منابع حرارتی بیرونی که باعث بالا رفتن دمای پوست و بافتها و در نهایت کشته شدن و سوختن سلولهای بافتها میشوند. فلزات داغ، مایعات جوشان، بخار و شعلههای آتش در صورت تماس با پوست باعث سوختگیهای حرارتی میشوند.
- سوختگیهای تابشی: به سوختگیهای ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض پرتوهای فرابنفش خورشید، یا انواع دیگر تشعشعات، مثل اشعه ایکس، گفته میشود.
- سوختگیهای شیمیایی: به سوختگیهای ناشی از تماس پوست یا چشم با اسیدهای غلیظ، مواد قلیایی، شویندهها یا حلالها گفته میشود.
- سوختگیهای الکتریکی: عبارتند از سوختگیهای ناشی از جریانهای برق مستقیم (DC) و متناوب (AC).
درجهبندی سوختگیها
سوختگیها، بسته به عمق و شدت نفوذشان در سطح پوست، به انواع درجه یک، دو و سه تقسیم میشوند.
سوختگیهای درجه یک (سطحی)
سوختگی درجه یک تنها لایه بیرونی پوست یا اپیدرم را تحت تأثیر قرار میدهد. محل سوختگی قرمز، دردناک و خشک است ولی تاول ندارد. نمونهای از این نوع سوختگی، سوختگی ملایم از افتاب است. این سوختگیها، معمولاً باعث آسیبدیدگی طولانی مدت بافتها نمیشوند و تنها با تیره یا روشنتر شدن رنگ پوست همراه هستند.
سوختگی درجه یک تنها بر روی لایه بالایی پوست (اپیدرم) تأثیر میگذارد. پوست ملتهب شده، اما سالم باقی میماند. این سوختگیها باعث پوسته پوسته شدن یا تاول زدن پوست نمیشوند. پوست مرطوب باقی میماند و کمرنگ میشود؛ همچنین بیمار درد کم تا متوسطی را خواهد داشت. معمولاً با درمان سوختگی، این سوختگیها در کمتر از یک هفته بهبود مییابند. یکی از دلایل شایع سوختگی درجه یک، سوختگی از افتاب است.
علل سوختگیهای سطحی
شایعترین علل سوختگیهای سطحی عبارتند از:
آفتاب سوختگی
آفتاب سوختگی زمانی رخ میدهد که شخص به مدت طولانی زیر آفتاب قرار گرفته و به اندازه کافی از کرمهای ضدآفتاب استفاده نکرده باشد. پرتوهای فرابنفش خورشید به لایه بیرونی پوست نفوذ کرده و باعث قرمز شدن، تاول زدن و پوسته پوسته شدن آن و در مواقعی باغعث سرطان پوست میشوند.
سوختگی با مایعات جوشان
سوختگی با مایعات داغ یکی از دلایل شایع سوختگیهای درجه یک در کودکان پایینتر از ۴ سال است. مایع داغی که از یک قابلمه در حال جوشیدن بیرون میریزد یا بخار مایعات داغ میتواند باعث سوختگی دستها، صورت و بدن شود.
این نوع سوختگیها میتوانند به دلیل حمام یا دوش گرفتن با آب خیلی داغ هم رخ بدهند. دمای آب بیخطر، حدوداً ۴۹ درجه سانتیگراد یا پایینتر از آن است. دماهای بالاتر از این میتوانند، باعث آسیبهای پوستی جدیتر، خصوصاً برای کودکان خردسال، شوند.
برق
گاهی اوقات پریزهای برق، سیم دستگاههای برقی و وسایل برقی خانگی حس کنجکاوی کودکان خردسال را برمیانگیزند، اما این کنجکاوی آنها را در معرض خطری جدی قرار میدهد. اگر کودکتان انگشتش یا هر جسمی را در یک پریز فرو کند، سیم یک دستگاه برقی را گاز بگیرد یا با یک وسیله برقی بازی کند، دچار برق گرفتگی یا سوختگی ناشی از تماس با الکتریسیته میشود.
علائم سوختگی درجه یک
سوختگی درجه یک معمولاً به صورت محدود و جزئی است و به طور عمومی در عرض چند روز بهبود مییابد. علائم اولیه این نوع سوختگی شامل قرمزی پوست، درد و ورم میشود. درد و ورم معمولاً خفیف است و پس از حدود یک روز پوست در منطقه سوختگی شروع به قشر زدن میکند. از سوی دیگر، سوختگی درجه دو تاولهایی را ایجاد میکند و به دلیل عمق بیشتر زخم سوختگی، دردناکتر است.
سوختگیهای درجه یک که در نواحی گستردهتری از پوست رخ میدهند، معمولاً با درد و ورم بیشتر همراه هستند. در صورت بروز سوختگی بزرگ، توصیه میشود به پزشک مراجعه شود، زیرا سوختگیهای بزرگ به طور سریع بهبود نمییابند. بنابراین، در صورت بروز سوختگی بزرگ، بهتر است مراجعه به پزشک را در نظر بگیرید تا درمان مناسب انجام شود.
مدیریت سوختگیها
مدیریت سوختگیها شامل مراحل زیر است:
ارزیابی وضعیت بیمار: مسیر هوا، تنفس، گردش خون، دسترسی وریدی
ارزیابی سوختگی: سوختگی چقدر عمق داشته و چه مقدار از بدن به آن دچار شده است؟ در طول این مدت میتوان یک ملافه روی سوختگیها قرار داد.
تمیز کردن: برای اکثر سوختگیها باید از آب و صابون ملایم استفاده شود، البته برای سوختگیهای ناشی از قیر به یک حلال دارای پایه نفتی نیاز است تا بعد از خنک کردن محلی سوختگی با آب، از آن برای پاک کردن قیر استفاده شود. قسمتهایی از پوست که از بافتهای زیرشان جدا شدهاند را میتوان با استفاده از برس یا وسایل ساینده (درمابریژن) برداشت.
خنک کردن: میتوان با استفاده از آب خنک، گاز یا پارچه بزرگ (برای زخمهای بزرگ) آغشته به محلول سالین خنک التهاب و درد را محدود کرد. البته باید مراقب بود در کنترل و درمان سوختگی خنک کردن سریع زخمهای بزرگ، به وسیله یخ و سایر مواد شیمیایی که میتوانند سوختگی را بدتر کنند باعث هیپوترمیا یا وخیمتر شدن زخم نشود.
کنترل درد: معمولاً استامینوفن به کاهش درد کمک میکند اما گاهی اوقات به مسکنهای قویتری مثل کدئین نیاز است.
کنترل وضعیت سیستم ایمنی: و تزریق واکسن کزاز، در صورت نیاز.
کندن تاولها: در مورد ترکاندن تاولهای اختلاف نظرهایی وجود دارد.
- برخی معتقدند نباید به تاولها دست زد، زیر آنها به شکل مانعی برای عفونت عمل میکنند اما برخی دیگر معتقدند که باید تمامی تاولها کنده شوند.
- اکثر متخصصان معتقدند که بعد از ترکیدن تاول باید پوست مرده به جا مانده از آن برداشته شود.
مصرف آنتیبیوتیکها: معمولاً استفاده از پمادها پیشنهاد میشود. همیشه در تمامی سوختگیهای غیرسطحی میبایست برای جلوگیری از عفونت از آنتیبیوتیکها استفاده شود.
بانداژ: باید از یک بانداژ غیرچسبان استفاده شود و این بانداژ بعد از استفاده از پمادهای آنتیبیوتیک بسته میشود.
کنترل خارش: خارش یکی از مشکلات معمول در فرایند بهبودی است و اغلب برای رفع آن از آنتیهیستامینهای سیستمیک (مثل دیفن هیدرامین) استفاده میشود.
درمان سوختگی
پزشک نوع درمان و ترمیم سوختگی را با توجه به موارد زیر تعیین میکند:
- سن، وضعیت سلامت عمومی و تاریخچه پزشکی
- نوع، درجه، محل و شدت سوختگی
- تحمل بیمار نسبت به برخی داروها، روشهای درمان یا درمانهای غیردارویی
- انتظاراتی که از درمان وجود دارد
- نظرها و ترجیحات بیمار
تکنیکهای درمانی موجود عبارتند از:
لایهبردارهای شیمیایی
لایهبرداری شیمیایی تکنیکی برای از بین بردن جای سوختگی و بهبود ظاهر پوست صورت، گردن و دستها است. در اینجا یک محلول شیمیایی روی پوست مالیده میشود که باعث پوسته پوسته شدن و در نهایت کنده شدن آن میشود. معمولاً پوست جدید از پوست قدیمی چروک کمتری داشته و از آن صافتر است. همچنین، پوست جدید موقتاً به نور خورشید حساس خواهد بود. لایهبردارهای شیمیایی دارای سه نوع اصلی هستند:
- لایهبرداری سطحی یا سرپایی: از اسید آلفا هیدروکسی یا اسید ملایم دیگری، تنها برای نفوذ به لایه بالایی پوست و برداشتن سطح آن به شکلی ملایم استفاده میشود. از این نوع درمان برای بهبود تغییر رنگهای ملایم پوست، زبری پوست و طراوت دادن به صورت، گردن، قفسه سینه و دستها استفاده میشود.
- لایهبرداری متوسط: از اسید تری کلرواستیک یا گلیکولیک برای نفوذ به لایههای بیرونی و میانی پوست و حذف سلولهای تخریب شده استفاده میشود. از این نوع درمان برای بهبود خالهای پیری، چروکها و خطوط ظریف پوست، آکنه و تغییر رنگهای ملایم پوست استفاده میشود. این درمان، همچنین به صاف کردن پوستهای زبر و درمان برخی تومورهای پیش سرطانی پوست، یا آکتینیک کراتوز، کمک میکند.
- لایهبرداری عمقی: اسید تری کلرواستیک یا فنل روی پوست مالیده شده تا به عمق لایه میانی پوست نفوذ کرده و سلولهای آسیب دیده آن را بردارد. این نوع درمان خطوط متوسط، لکههای پیری، آکنه یا اسکارهای کم عمق را حذف میکند. بیماران شاهد بهبود قابل توجهی در پوستشان خواهند بود. این روش بر روی پوست صورت انجام شده و تنها یک بار میتوان از آن استفاده کرد.
درمابریژن
درمابریژن عملی است که در آن از یک برس سیمی یا یک چرخ الماس با لبههای زبر برای برداشتن و صاف کردن لایه بالایی پوست استفاده میشود. ناحیه درمان شده بهبود مییابد و پوست جدیدی جای پوست برداشته شده رشد میکند. از این روش اغلب برای پوست صورت استفاده میشود.
لیزر درمانی
پاکسازی پوست با لیزر عملی است که در آن از یک لیزر برای بهبود ظاهر پوست یا درمان عیوب جزئی پوست از طریق برداشتن لایههایی از پوست استفاده میشود. معمولترین انواع لیزرهای پاکسازی عبارتند از:
دیاکسید کربن: از این نوع لیزر برای درمان چروکها، اسکارها، زگیلها و سایر عارضهها دیگری استفاده میشود.
اربیوم: از این نوع لیزر برای چروکها و خطوط سطحی و نسبتاً عمیق صورت، دستها، گردن و سینه استفاده میشود. این روش عوارض جانبی کمتری نسبت به لیزرهای CO2 دارد.
اصلاح اسکارها
پوست عملکرد محافظی برای بدن دارد و به عنوان یک پوشش ضدآب و باکتریکش عمل میکند. وقتی بدن با آسیبهایی مانند تصادفات یا جراحی روبرو میشود، بافت اسکار شکل میگیرد. اندازه و شکل اسکار تشکیل شده به عوامل متعددی از جمله اندازه، عمق و مکان زخم، سن، وراثت و ویژگیهای پوست اعم از رنگ آن بستگی دارد. حذف کامل یک اسکار امکانپذیر نیست، به عبارت دیگر هر اسکاری بخشی از بافت زخمی را نشان میدهد و به طور کامل حذف نمیشود. بهبودی اسکار نیز تحت تأثیر عوامل متنوعی قرار میگیرد، از جمله جهت و اندازه اسکار، سن، نوع و رنگ پوست و عوامل وراثتی.
[/av_textblock]
