کچلی قارچی سر یک عفونت رایج پوست سر است(قارچ پوستی) که توسط نوعی قارچ مشابه با قارچ کپک ایجاد می‌شود که درماتوفیت نام دارد. بدن ما به طور عادی می‌تواند میزبان بسیاری از میکرو ارگانیزم‌های مختلف از جمله باکتری‌ها، قارچ‌های کپک مانند (درماتوفیت‌ها) و قارچ‌های مخمر مانند (مانند قارچ کاندیدا) باشد. برخی از این میکروارگانیزم‌ها برای بدن مفید هستند، اما برخی دیگر ممکن است با سرعت بسیار زیادی تکثیر شوند و منجر به بروز علائمی‌در بدن ما شوند. کچلی قارچی سر یک اختلال پوستی است که به طور تقریبا انحصاری در کودکان ایجاد می‌شود. عامل این بیماری ممکن است در بدن شخص باقی بماند. این بیماری مسری است. بروز این بیماری بعد از سن بلوغ زیاد شایع نیست.
علتها و دلایل کچلی قارچی سر
کچلی قارچی یک بیماری مسری است و می‌تواند از طریق تماس مستقیم با فرد آلوده انتقال پیدا کند. انتقال بیماری همچنین می‌تواند از طریق تماس با هر وسیله‌ای که با پوست و موی فرد آلوده تماس داشته است، باشد از جمله شانه، کلاه، لباس. این بیماری همچنین از طریق تماس با حیواناتی که این قارچ را در بدن خود دارند (اغلب، سگ و گربه،گاو و گوسفند)، منتقل می‌شود.
“کچلی قارچی” اصطلاحی است که برای عفونت‌های پوست سر که توسط قارچ‌های درماتوفیت ایجاد می‌شود، به کار می‌رود. کچلیقارچ سر در بین کودکان شایع است و کمتر در بزرگسالان دیده می‌شود.
موی بدن انسان می‌تواند توسط دو نوع از درماتوفیت‌ها به نام Trichophyton (یا ترایکوفایتون که به اختصار T. نوشته می‌شود) و Microsporum (یا میکروسپوروم که به اختصار M. نوشته می‌شود) مورد حمله قرار گیرد. سایر قارچ‌های حیوان‌دوستی که ممکن است موجب بروز کچلی قارچی شوند عبارتند از:
- تریکوفایتون وروکوزوم Verrucosum (انتقال از بدن گاو)
- ترایکوفایتون منتاگروف mentagrophytes(انتقال از بدن اسب)
- میکروسپوروم نانوم Nanum (انتقال از بدن خوک)
- میکروسپوروم دیستورتوم Distortum(یکی از انواع قارچ کانیس که از بدن گربه انتقال می‌یابد)
سایر قارچ‌های انسان دوست که گاهی موجب روز کچلی قارچی سر می‌شوند عبارتند از:
- ترایکوفایتون وروکوزوم Verruccosum (خصوصا در بیماران آفریقایی)
- میکروسپوروم ادئونی Audounii
- میکروسپوروم گالینه Gallinae
- تریکوفایتون شوئن‌لاینی Schoeonleinii
- تریکوفایتون روبروم Rubrum
- تریکوفایتون مگنینی megninii
- soudanense
- yaoundei
قارچ‌های درماتوفیتی گاهی از خاک نشات می‌گیرند (قارچ خاک دوست). این قارچ‌ها به ندرت موجب بروز کچلی قارچی می‌شوند:
- میکروسپوروم فولوم Fuluvum
- میکروسپوروم ژیپسئوم Gypseum
انواع عفونت‌های کچلی قارچی سر
کچلی قارچی سر بر این اساس که چگونه قارچ به ساقه‌ی مو حمله می‌کند، به چند دسته تقسیم می‌شود:
عفونت اکتوتریکس
این عفونت قارچی بر اثر حمله‌ی میکروسپوروم ایجاد می‌شود. بر اثر این عفونت، شاخه‌های قارچی و اسپور بخش خارجی ساقه‌ی مو را می‌پوشانند. عفونت اکتوتریکس را می‌توان با لامپ وود که با امواج بلند نور ماوراءبنفش انجام می‌شود، تشخیص داد. در این تست، این نور به ناحیه آسیب‌دیده تابانده می‌شود و در صورت وجود قارچ، می‌توان وجود آن را مشاهده کرد چون قارچ در صورتی که به میکروسپوروم کانیس آلوده باشد، در زیر این نور به رنگ سبز دیده می‌شود.
عفونت اندوتریکس
این عفونت قارچی بر اثر حمله‌ی تریکوفایتون ایجاد می‌شود . در این عفونت، بخش داخلی ساقه‌ی مو با شاخه‌های قارچی و اسپور پر می‌شود. عفونت اندوتریکس را نمی‌توان با لامپ وود تشخیص داد.
عفونت فاووس
این عفونت بر اثر حمله‌ی تریکوفایتون شوئن‌لاینی (T.Schoeonleinii) ایجاد می‌شود و موجب تخریب ساقه‌ی مو به صورت لانه زنبوری می‌شود.
علائم کچلی قارچی سر
کچلی قارچی سر بین سنین ۳ تا ۷ سال بیشترین شیوع را دارد. این بیماری تا حدودی در پسران بیشتر از دختران شایع است. سرایت قارچ تریکوفایتون تونسورانس (T. tonsurans) می‌تواند موجب کچلی قارچی در بزرگسالان شود.
- خارش سر (ممکن است خفیف باشد یا در مواردی نیز شخص خارش نداشته باشد)
- تشکیل ضایعاتی روی پوست سر
- برآمده شدن و پوسته‌پوسته شدن پوست سر
- قرمز یا خاکستری شدن پوست سر
- ایجاد لکه‌هایی از طاسی در سر (در این نواحی موها به شدت آسیب دیده و شکسته هستند یا کلا این ناحیه خالی از مو شده است)
- احتمالا برخی خال‌های سیاه‌رنگ روی پوست سر
- در موارد خاصی ممکن است پوست ملتهب شود و یا ضایعات پوستی خام یا عفونی روی سر شکل بگیرد.
کچلی قارچی ممکن است به شکل‌های مختلفی ایجاد شود:
- پوسته‌پوسته‌های خشک روی سر: این حالت شبیه به شوره‌ی سر است و همراه با ریزش موهایی است که حالت موخوره دارند.
- نقاط سیاه روی پوست سر : بافت مو از هم می‌پاشد و روی پوست سر که حالت پوسته پوسته دارد می‌ریزد و موجب تشکیل نفاط سیاه روی پوست سر می‌شود.
- وجود نواحی در سر که موهای آن کاملا ریزش داشته است.
- کریون: تشکیل ضایعات پوستی بسیار ملتهب روی سر که شبیه به آبسه (چرک) می‌باشد.
- فاووس: پوسته‌های زرد رنگ روی سر و موهایی کرک شده و درهم گره خورده
- در مواردی بیمار هیچ علائم خاصی ندارد و تنها دچار پوسته‌پوسته شدن خفیف پوست سر است.
کچلی قارچی می‌تواند باعث متورم شدن غدد لنفاوی در پشت گردن شود. در صورتی که کچلی قارچی به شکل کریون و فاووس باشد و برای درمان آن اقدام نشود، می‌تواند موجب تشکیل جای زخم روی پوست شود و در این نواحی (جای زخم‌ها) مو رویش نخواهد کرد و در نتیجه برخی از نواحی سر دچار طاسی دائمی می‌شود. کچلی قارچی (خصوصا بلافاصله بعد از شروع درمان با داروی ضدقارچ) می‌تواند موجب بروز واکنش پوستی حاد شود.
تشخیص کچلی قارچی سر
پزشک در صورتی به ابتلای بیماری به کچلی قارچی مشکوک می‌شود که نشانه‌هایی از پوسته‌پوسته شدن سر و ریزش مو به صورت ناحیه‌ای، در سر مشاهده کند. استفاده از لامپ وود می‌تواند به تشخیص کچلی قارچی کمک کند، اما نمی‌تواند به طور قطع ابتلا به کچلی قارچی را نشان دهد، چرا که در مواردی ارگانیزم مورد نظر در برابر نور ماوراءبنفش به رنگ سبز دیده نمی‌شود و از طرفی در مواردی، رنگ سبز بر اثر عوامل دیگری (غیر از قارچ) دیده می‌شود. برای تشخیص قطعی کچلی قارچی لازم است یکی از موها از ریشه کنده شود و به آزمایشگاه فرستاده شود تا در زیر میکروسکوپ ارزیابی شود. گاهی اوقات نیز ، تشخیص کچلی قارچی، بر اساس ویژگی‌های هیستوپاتولوژی که در نمونه‌های پوسته‌های سر دیده می‌شود، انجام می‌شود.
درمان
درمان افراد حامل قارچ
در صورتی که کودکی در یک خانواده به کچلی قارچی که ناشی از قارچ انسان دوست است، مبتلا باشد، لازم است تمامی اعضای خانواده برای ارزیابی علائم و نشانه‌های عفونت قارچی، معاینه شوند. برای این منظور از پوسته‌های سر تمامی افراد نمونه‌برداری می‌شود و این نمونه‌ها با آزمایشات قارچ شناسی بررسی می‌شوند. در برخی موارد، بهترین کار این است که حتی اگر تشخیص ابتلا به عفونت قارچی در تمام اعضای خانواده قطعی نیست، با این حال تمامی افراد تحت درمان قرار بگیرند.
توصیه می‌شود که در صورتی که کودکی به کچلی قارچی مبتلا شده است، این موضوع به والدین همکلاسی‌ها یا همبازی‌های او اطلاع داده شود تا در صورت لزوم این کودکان نیز برای ارزیابی ابتلا به عفونت قارچی، مورد معاینه قرار بگیرند. در برخی از کشور‌ها، در صورتی که کودکی به کچلی سر مبتلا شود، اجازه‌ی رفتن به مدرسه را ندارد و در سایر کشور‌ها، کودک مبتلا به کچلی قارچی در صورتی می‌تواند به مدرسه برود که در حال درمان خود باشد.
افرادی که حامل قارچ هستند، ممکن است هیچ علائمی از خود بروز ندهند. درمان قارچ سر از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که از این طریق می‌توان از گسترش قارچ و سرایت آن به افراد دیگر جلوگیری کرد. استفاده از شامپوهای ضدقارچ، دو بار در هفته و به مدت چهار هفته، می‌تواند برای از بین بردن عفونت قارچی کافی باشد. اما در صورتی که بعد از این درمان، همچنان نتایج کشت قارچ مثبت باشد، ممکن است درمان با داروی خوراکی تجویز شود. برخی از شامپوهای مناسب عبارتند از:
- سلنیوم سولفید ۲٫۵ درصد
- پیریتیون روی ۱ درصد تا ۲ درصد
- پوویدون آیوداین (بتادین)
- کتوکونازول ۲ درصد
درمان افراد مبتلا به کچلی قارچی
درمان کچلی قارچی نیاز به مصرف داروی خوراکی ضد قارچ دارد. گریزئوفولوین (Griseofulvin) احتمالا موثرترین دارو برای درمان میکروسپوروم کانیس است. عفونت‌های قارچی که بر اثر تریکوفایتون‌ها ایجاد شده باشد را احتمالا می‌توان به نحو موفقیت آمیزی با مصرف یکی از داروهای خوراکی تربینافین (terbinafine)، ایتراکونازول (itraconazole) یا فلوکونازول (fluconazole)، به مدت ۴ تا ۶ هفته درمان کرد. البته این داروها همیشه هم در درمان عفونت قارچی موفق نیستند و در مواردی لازم است از داروهای دیگری استفاده شود. در مواردی ممکن است برخی داروهای مکمل به صورت ادواری (مثلا هفته‌ای یکبار) برای بیمار تجویز شود.
انتظارات (نتایج درمان)
کچلی قارچ سر ممکن است به شدت نسبت به درمان مقاوم باشد و یا بعد از درمان دوباره بازگردد، اما کلیدی‌ترین نکته در درمان کچلی قارچی اجرای درمان سرسختانه و پیگیری درمان تا هشت هفته می‌باشد. لازم است تمامی وسایلی که با پوست و موی آلوده در تماس بوده‌اند ( از جمله شانه، برس، کلاه، روبالشتی و …) از بین بروند. تمامی‌اعضای خانواده مورد معاینه و ارزیابی قرار بگیرند و صرف‌نظر از نتایج معاینه، برای مدت حداقل ۴ هفته از شامپوی ضدقارچ استفاده کنند
