پوست یکی از اعضای حیاتی بدن ماست که نقش مهمی در محافظت از ما در برابر عوامل محیطی ایفا می‌کند و به ما احساس و حس لامسه می‌دهد. اما وقتی پوست خشک می‌شود، می‌تواند احساس ناهمواری و سفتی کند یا حتی باعث پارگی و خارش شود و توانایی عملکرد مناسب و نرمال آن را به خطر بیندازد.
خشکی پوست، یکی از اصلی‌ترین عواملی است که موجب مشکلات پوستی می‌شود. کمبود رطوبت در داخل پوست می‌تواند به شکل‌های مختلفی از زبری معمولی تا پوسته‌پوسته شدن و ترک‌های کوچک و یا قرمزی، التهاب، سفتی مداوم و خارش پوست منجر شود. البته این مشکلات، به شدت و محل خشکی پوست متفاوتی را تجربه می‌کنند.
علائم خشکی پوست
در ابتدا، هنگامی‌که پوست برای اولین بار شروع به از دست دادن رطوبت می‌کند، موارد زیر در پوست احساس می‌شود:
- سفت شدن
- زبری
علائم پوست بسیار خشک
اگر خشکی پوست درمان نشود و پوست رطوبت بیشتری از دست بدهد، موارد زیر در آن احساس خواهد شد:
- خیلی سفت و احساس کشیده شدن
- پوسته پوسته شدن
- ترک‌خوردگی
- خارش داشتن
علائم پوست زبر و ترک‌خورده
مناطق خاصی از بدن، به‌ویژه دست‌ها، کف پاها، آرنج و زانوها مستعد ابتلا به موارد زیر هستند:
- سفتی شدید پوست
- زبری شدید پوست
- ایجاد ترک یا شکاف در پوست
- خارش شدید
چه عواملی باعث خشکی پوست می‌شود؟
خشکی پوست می‌تواند ناشی از عوامل خارجی و داخلی باشد. یک فرد ممکن است تحت تأثیر بیش از یک عامل از این دو قرار گیرد و شدت خشکی پوست با افزایش تعداد عوامل تأثیرگذار بر آن افزایش می‌یابد. شناخت عواملی که بر خشکی پوست اثر می‌گذارند، به پیشگیری و درمان خشکی پوست کمک می‌کند.
در برخی موارد، تبخیر رطوبت و کمبود عوامل مرطوب‌کننده ممکن است منجر به خشکی پوست شود. این عوامل مرطوب‌کننده طبیعی شامل مواد طبیعی مرطوب‌کننده (NMF) است.
مرحله اول در فرایند از دست دادن رطوبت، از بین رفتن لیپیدها یا چربی‌های سطح پوست است که به طور طبیعی بر روی پوست ایجاد مانعی برای تبخیر آب می‌کنند.
هنگامی که این لایه چربی آسیب ببیند، رطوبت ممکن است تبخیر شود و مواد حیاتی که به رطوبت پیوند می‌دهند به راحتی شسته شده و از بین بروند. با توجه به اینکه عوامل مرطوب‌کننده طبیعی از بین رفته‌اند، پوست قادر به حفظ آب به میزان کافی نخواهد بود و نتیجتاً خشک می‌شود. در صورت ادامه این شرایط، شبکه‌های رطوبت در لایه‌های عمیق پوست ممکن است به خطر بیفتند و جریان طبیعی رطوبت به لایه‌های بالایی پوست را کاهش دهند و در نتیجه پوست بسیار خشک شود.
عوامل خارجی
عوامل خارجی، سد طبیعی پوست را به خطر می‌اندازند، درنتیجه فرایند از دست دادن رطوبت را تحریک می‌کنند. محرک‌های اصلی خارجی عبارت‌اند از:
محرک‌های محیطی
- شرایط سخت آب و هوایی – هوای خیلی گرم، سرد و خشک.
- تغییرات فصلی – علائم خشکی پوست اغلب در زمستان یا تابستان بدتر می‌شود.
- نور ماوراءبنفش (UV) می‌تواند میزان پیری پوست را افزایش دهد و پوست با افزایش سن مستعد خشکی می‌شود.
مراقبت‌های پوستی
- شستشوی مکرر یا حمام یا دوش با آب گرم برای مدت‌زمان طولانی، چربی‌های تشکیل‌دهنده‌ی لایه‌ی سد پوست را از بین می‌برد.
- روتین نامناسب مراقبت از پوست – دنبال کردن یک روتین پوستی معمول و استفاده از محصولاتی که برای خشکی پوست مناسب هستند، بسیار مهم است. همچنین نباید از صابون‌های قوی که چربی‌های طبیعی پوست را از بین می‌برند استفاده کرد.
مصرف داروها
برخی از داروها و درمان‌های پزشکی (به‌عنوان‌مثال، پرتودرمانی، دیالیز یا شیمی‌درمانی) باعث بروز عوارض جانبی ازجمله خشکی پوست می‌شوند. داروهایی که فشارخون را کنترل می‌کنند، معروف به داروهای دیورتیک (ادرار آور)، دارای چنین اثر جانبی نیز هستند.
عوامل داخلی
تأثیرات ژنتیکی
میزان رطوبت در پوست تا حدودی از طریق ژنتیکی تعیین می‌شود. برخی افراد به طور ژنتیکی مستعد خشکی پوست هستند و خشکی پوست را از والدین خود به ارث می‌برند. تحت شرایط یکسان، افراد مختلف دارای انواع مختلف پوست خواهند بود. به نظر می‌رسد افرادی که پوست روشن دارند، بیشتر از افرادی که رنگ پوست تیره دارند مستعد خشکی پوست باشند. بیماری‌هایی مانند درماتیت آتوپیک (اگزما)، پسوریازیس، دیابت و ایکتیوز استعداد، یک پیش زمینه‌ی ژنتیکی دارند.
تأثیرات هورمونی
تغییرات هورمونی، مانند بارداری یا یائسگی می‌توانند منجر به خشکی پوست شوند.
سن
با افزایش سن، به دلیل کاهش عملکرد غدد چربی و تعریق در پوست، توانایی پوست در تولید عرق و لیپید یا چربی کاهش می‌یابد. خشکی پوست و پیری با هم ارتباط دارند و می‌توانند یک چرخه معیوب ایجاد کنند.
نوع رژیم غذایی
کمبود مواد مغذی، اسیدهای چرب اشباع نشده و ویتامین‌ها می‌تواند به خشکی پوست کمک کند. ویتامین C و E نیز در حفظ سلامت پوست نقش دارند.
عواملی که می‌توانند به افزایش خشکی پوست کمک کنند
یک پوست سالم، با یک مانع یا سد پوستی سالم و بدون آسیب، به خوبی مرطوب نگه داشته می‌شود. عوامل عمده‌ای که در خشکی پوست تأثیر دارند، در بالا ذکر شده است. البته، چندین عامل دیگر نیز بر شدت خشکی پوست تأثیر می‌گذارد. ازجمله:
عدم درمان مؤثر
عدم درمان مؤثر همچنین می‌تواند به شدت خشکی پوست کمک کند. وقتی پوست خشک به درستی درمان نشود، این خشکی می‌تواند پیشرفت کند و بر شبکه رطوبت در لایه‌های عمیق پوست تأثیر منفی بگذارد؛ بنابراین، یک محصول مرطوب‌کننده‌ای که این وضعیت را نیز مرتفع می‌کند، می‌تواند به بهبود علائم خشکی پوست کمک کند. بیشتر مرطوب‌کننده ها فقط برای بازگرداندن عملکرد سد سطحی پوست عمل می‌کنند و برای تأمین رطوبت لایه‌های بالایی پوست، به شبکه رطوبت زیرین پوست هم متکی هستند.
قرار گرفتن در معرض آفتاب
قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفتاب می‌تواند نیز به خشکی پوست کمک کند. برای پوست خشک، استفاده از محصولات ضد آفتاب ضروری است؛ اما علاوه بر تأثیر محافظتی در برابر اشعه‌های آفتاب، باید این محصولات حاوی مواد آب‌رسان نیز باشند تا به آب‌رسانی به پوست کمک کنند. همچنین باید به خاطر داشت که ضد آفتاب و سایر محصولات مراقبت از پوست که بر روی پوست خشک استفاده می‌شوند، نباید شامل عطرها و رنگ‌های تحریک‌کننده باشند؛ زیرا خشکی پوست، به‌ویژه پوست خشک صورت، نسبت به پوست طبیعی، بیشتر تحت تأثیر این عوامل تحریک‌کننده قرار می‌گیرد.
خطرات شغلی
برخی مشاغل خاص نیز می‌توانند خطر خشکی پوست را افزایش دهند. معمولاً مشاغلی که نیاز به کار در شرایط خیلی گرم یا سرد (کشاورزی / ماهیگیری)، استفاده مکرر از مواد شوینده (پزشکی / پرستاری / آرایشگاه) یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی (مکانیک / خدمات تمیزکاری) دارد، مشاغلی هستند که منجر به خشک شدن پوست می‌شوند.
کمبود آب بدن
وجود آب کافی در پوست، به تعادل آب بدن بستگی دارد. آب‌رسانی بدن باعث مرطوب شدن پوست خشک شده می‌شود. افراد مسن مستعد کم آبی هستند زیرا با افزایش سن احساس تشنگی کاهش می‌یابد. نوشیدن حداقل ۱.۵ لیتر مایعات در روز، برای حفظ سلامت پوست ضروری است.
سیگار کشیدن
نیکوتین و سموم ناشی از دود سیگار ممکن است جریان خون را به طور قابل توجهی کاهش دهد و درنتیجه میزان متابولیسم در پوست کاهش یابد. این بدان معنی است که پوست به راحتی خشک می‌شود و دچار پیری زودرس می‌شود.
چه راه‌حل‌هایی برای رفع خشکی پوست وجود دارد؟
تمیز کردن پوست خشک بدن
هنگام تمیز کردن پوست خشک یا بسیار خشک، خیلی مهم است که از مواد پاک‌کننده مؤثر و درعین‌حال ملایم استفاده کنید تا چربی‌های خود پوست را نشوید. در حالت ایده آل، پوست باید سرشار از عوامل طبیعی و مرطوب‌کننده مانند اوره، باشد که باعث مرطوبت نگه داشتن پوست می‌شوند.
مراقبت از خشکی پوست ناشی از افزایش سن
وقتی پوست پیر می‌شود، خشکی پوست به ایجاد زودرس خطوط ریز و چین و چروک کمک می‌کند. در این شرایط، رطوبت رسانی به پوست از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود زیرا حفظ رطوبت پوست می‌تواند از ایجاد چین و چروک‌های بیشتر به‌ویژه در صورت جلوگیری کند.
اجتناب از عوامل مؤثر در خشکی پوست
علاوه بر رعایت روال منظم تمیزی و مرطوب کردن پوست، اجتناب از عواملی که باعث خشکی پوست می‌شوند بسیار مهم است. با انجام موارد زیر می‌توانید به کاهش تأثیر خشکی پوست و نیاز به درمان آن کمک کنید:
۱. در هوای بسیار گرم یا بسیار سرد، زمان بیرون بودن را کاهش دهید و در داخل خانه، با استفاده از دستگاه بخور (رطوبت‌ساز)، از خشک شدن هوا جلوگیری کنید.
۲. به جای حمام طولانی، دوش سریع بگیرید تا زمان تماس با آب گرم را کاهش دهید.
۳. هنگام شستن ظروف از دستکش استفاده کنید تا پوست از تماس با آب گرم و شوینده‌های قوی محافظت شود.
۴. لباس‌هایی از مواد طبیعی مانند پنبه و ابریشم بپوشید که پوست را تحریک نکنند. همچنین، از تماس مستقیم پوست با پوشاک از جنس پشم خودداری کنید زیرا ممکن است پوست را تحریک کنند.
۵. از مواد شوینده بدون رنگ و عطر برای شستشوی لباس‌ها استفاده کنید تا از احتمال تحریک پوست بعد از شستشو جلوگیری شود.
۶. محصولات مراقبت از پوست بدون الکل، عطر و رنگ را برای جلوگیری از تحریک پوست استفاده کنید.
۷. مطمئن شوید که در طول روز مقدار کافی مایعات مانند آب و مایعات دیگر مصرف کنید.
